बेल र निमको संगम: शिव–शक्ति एकताको प्रतीक

धार्मिक मान्यता, लोकसंस्कृति, र आयुर्वेदीय दर्शनको गहिरो अध्ययन गर्दा, हाम्रो वरिपरि रहेका वनस्पतिहरू मात्र रूख होइनन्, ती दैविक उर्जाका स्रोत पनि हुन्। त्यस्तै दुई अत्यन्तै पवित्र वृक्षहरू हुन्— बेल र निम। यी दुई रुख यदि एउटै ठाउँमा हुर्किएका छन् भने, त्यसलाई केवल संयोग भनेर नजरअन्दाज गर्नु हुदैन। यो शिव र शक्तिको दिव्य मिलन हो, जसले आस्थाका साथै आरोग्यको सन्देश पनि दिन्छ।

बेल: शिवको प्रिय वृक्ष
बेल (बिल्व) को उल्लेख प्राचीन हिन्दू ग्रन्थहरूमा प्रशस्त पाइन्छ।
यो वृक्ष भगवान महादेवको प्रिय मानिन्छ।
बेलपत्र शिवलिङ्गमा अर्पण गर्दा तीन जन्मका पापहरू क्षमा हुने विश्वास छ।
बेलको प्रत्येक पातलाई त्रिपत्र (तीन पात) भनिन्छ, जसले त्रिनेत्र, त्रिशूल, र त्रिदेव को प्रतीक दर्शाउँछ।
यसले शारीरिक मात्र होइन, आध्यात्मिक शुद्धता पनि दिन्छ भन्ने मान्यता छ।

निम: शक्ति र आरोग्यको स्रोत
निम (नीम) लाई हिन्दू धर्ममा शक्तिस्वरूपा मातृशक्तिसँग जोडिन्छ।
देवी शीतला, कालरात्रि, तथा अन्य मातृदेवीहरूको पूजा निमको रुखमुनि गरिन्छ।
यसले रोगको नाश, दुष्ट आत्माको प्रकोप रोक्ने, र नकारात्मक ऊर्जा हटाउने शक्तिको रूपमा पूजा गरिन्छ।
आयुर्वेद अनुसार निम रोगनाशक मात्र होइन, वातावरण शुद्ध पार्ने प्राकृतिक औषधि हो।

दुवै वृक्षको संगम: सांस्कृतिक संकेत
जब बेल र निमको रुख एउटै ठाउँमा हुर्कन्छन्, यो सामान्य जैविक घटना मात्रै होइन, धार्मिक चेतनाको संकेत हो।
यसका मुख्य धार्मिक संकेतहरू:
• शिव र शक्ति (पुरुष र प्रकृति) को मिलन
• नकारात्मक ऊर्जा हटाउने र सकारात्मक ऊर्जा सञ्चय गर्ने स्थान
• ध्यान, पूजा, आराधनाको लागि उत्तम स्थल
• धर्ती र आकाशबीचको संतुलनको प्रतिनिधित्व

शास्त्र र लोकविश्वासमा आधार
यद्यपि वेद वा पुराणहरूमा “बेल र निम सँगै हुनु पर्दछ” भन्ने स्पष्ट आदेश छैन, लोकविश्वास र सन्तहरूको अनुभूति बाट यस्तो संयोजनलाई अत्यन्तै शुभ मानिन्छ।

नेपाल, भारत लगायतका हिन्दू क्षेत्रहरूमा यस्ता स्थललाई पवित्र स्थान मानिन्छ जहाँ बेल र निम संगै छन्। कतिपय साधुहरू त्यस्ता रुखमुनि ध्यान गर्छन्, किनभने यसले दैविक उर्जा र मानसिक शान्ति प्रदान गर्छ।

आजको परिवेशमा सन्देश
आजको युगमा जब वातावरण प्रदूषित हुँदै गएको छ र मानवीय आस्था कमजोर हुँदैछ, त्यही बेलामा बेल र निमजस्ता रुखहरूको सँगै उपस्थिति हामीलाई सम्झना गराउँछ—
हामी प्रकृति, परम्परा र प्रभु को संरक्षण गर्दै अघि बढ्नुपर्छ।
बेल र निम एउटै स्थानमा हुनु, शिव र शक्तिको साक्षात उपस्थिति जस्तै हो।
यसलाई सम्मान गर्नु, पूजा गर्नु, र त्यस वरिपरि आध्यात्मिक ऊर्जा फैलाउनु हाम्रो कर्तव्य हो।
यी रुखहरू हामीलाई केवल छाया र औषधि मात्र होइन, धार्मिक सन्तुलन र चेतना पनि दिन्छन्।